Vương Khuếch dự giải cờ tướng vô địch Trung Quốc 2020 ở tuổi 26 với tư cách kỳ thủ nghiệp dư,đứng thứ 121 quốc gia với Elo 2.373. Tuy nhiên,anh tạo ra bất ngờ liên tiếp khi hạ Đặc cấp đại sư Trương Học Triều (2.528) ở vòng 1/8 rồi đến Đại sư Vương Hạo (2.483) tại tứ kết.

Ở bán kết,Vương Khuếch tiếp tục loại kỳ thủ số hai thế giới Trịnh Duy Đồng (2.682) để vào chung kết ngay lần đầu vào tới bảng A của giải. Đối thủ của anh trong trận tranh ngôi là số bốn quốc gia Triệu Hâm Hâm (2.652) - kỳ thủ lần thứ ba vào chung kết.

Vương Khuếch và Hâm Hâm hòa nhau ở bốn ván cờ tiêu chuẩn lẫn cờ nhanh,để quyết định trong loạt cờ chớp. Ở đó,Khuếch đi tiên,bắt được mã của đối thủ,sau đó đưa tốt 3 sang sông,phối hợp với hai mã và một pháo để dọa sát cục. Hâm Hâm xin thua sau 43 nước cờ,giúp Khuếch lên ngôi ngay lần đầu dự giải.

Vương Khuếch với chức vô địch cờ tướng cá nhân Trung Quốc 2020,tháng 1/2021. Ảnh: Tượng Kỳ Vương Tử

Truyền thông Trung Quốc ngay lập tức gọi Vương Khuếch là "chú ngựa ô lớn nhất lịch sử cờ tướng". Anh cũng là kỳ thủ đầu tiên ngoài Top 100 đăng quang tại giải,còn những kỳ vương khác đều vô địch khi ở trong Top 20.

Vương Khuếch được học cờ tướng bài bản từ nhỏ ở Cát Lâm,nhưng tập trung học văn hóa mà không theo cờ chuyên nghiệp. Anh học ngành khoa học và công nghệ máy tính tại Đại học tài chính và kinh tế Thượng Hải. Trong những năm sinh viên,Khuếch làm lớp trưởng,nhiều lần đoạt danh hiệu "cán bộ ưu tú" hay "sinh viên ưu tú".

Thời gian này,kỳ thủ sinh năm 1994 chủ yếu đánh các giải nghiệp dư và sinh viên. Sau khi ra trường,Khuếch làm công chức nhà nước,nổi bật với chức vô địch nghiệp dư toàn quốc năm 2020,hay á quân Đại hội thể thao trí tuệ quốc gia. Dù vậy,những giải này không quy tụ đủ cao thủ như giải vô địch cá nhân Trung Quốc.

Vương Khuếch không phải kỳ thủ nghiệp dư đầu tiên vô địch chuyên nghiệp quốc gia,mà Đào Hán Minh từng làm được điều tương tự năm 1994 ở tuổi 28. Tuy nhiên một năm trước khi vô địch,Hán Minh cũng đã đứng thứ năm tại giải,và có Elo trên 2.550.

Trong 20 năm qua nếu không tính Vương Khuếch,kỳ thủ có Elo cao nhất vô địch quốc gia là Tưởng Xuyên năm 2010 với hệ số 2.685. Còn kỳ vương có Elo thấp nhất ở thời điểm đăng quang là Từ Siêu với hệ số 2.551 năm 2017. Elo của Vương Khuếch 2.373,thấp hơn 223 đơn vị so với mức trung bình 2.596 của 11 kỳ vương trước đó. Vì thế,chiến tích của anh khiến nhiều người đặt nghi vấn.

Elo là một chỉ số đánh giá năng lực kỳ thủ,dựa trên kết quả trước các đối thủ khác. Kỳ thủ có Elo thấp sẽ được cộng nhiều điểm hơn khi thắng,so với kỳ thủ có Elo cao. Mỗi ván thắng,các kỳ thủ chỉ giành được vài Elo. Vì thế,kỳ thủ muốn kiếm 223 Elo có thể cần thắng nhiều hơn hàng chục ván khi gặp những cao thủ quốc gia.

Những người bênh vực Vương Khuếch khi đó đưa ra hai nguyên nhân dẫn tới "phép màu" của kỳ thủ người Cát Lâm. Đầu tiên là giai đoạn knock-out của giải diễn ra theo thể thức loại trực tiếp,mỗi trận chỉ hai ván cờ tiêu chuẩn,hai ván cờ nhanh rồi đến cờ chớp. Vì thế,bất ngờ hoàn toàn có thể xảy ra. Lý do thứ hai là Elo của Khuếch có thể không tương xứng với thực lực,vì anh ít thi đấu hơn các kỳ thủ chuyên nghiệp.

Triệu Hâm Hâm (trái) gặp Vương Khuếch trong trận chung kết cờ tướng Trung Quốc tháng 1/2021. Ảnh: Tượng Kỳ Vương Tử

Tuy vậy,vẫn có nhiều người hoài nghi Vương Khuếch ở thời điểm đó,dựa trên ba lý do.

Trong cờ vua,cũng có World Cup diễn ra với thể thức giống giải vô địch cờ tướng Trung Quốc. Thể thức loại trực tiếp của World Cup cờ vua diễn ra từ năm 2005 đến nay,với 10 kỳ đã tổ chức,trong đó những nhà vô địch đều ở trong Top 20 thế giới,thấp nhất là Jan-Krzysztof Duda ở vị trí 18 năm 2021. Kỳ thủ ngoài Top 100 mà vô địch được coi là không tưởng.

Lý do thứ hai là phong độ tồi tệ của Vương Khuếch khi đại diện Trung Quốc dự giải cờ tướng thế giới 2022 cùng Vương Thiên Nhất. Trong khi Thiên Nhất vô địch,Khuếch chỉ đứng thứ bảy chung cuộc - thấp nhất lịch sử với một đại diện Trung Quốc. Trước đó,vị trí thấp nhất của một kỳ thủ Trung Quốc là thứ năm,của Uông Dương năm 2019. Kết quả của Khuếch cũng trực tiếp khiến Trung Quốc mất chức vô địch đồng đội thế giới vào tay Việt Nam,sau 16 kỳ liên tiếp thống trị.

Nguyên nhân cuối cùng khiến Vương Khuếch bị hồ nghi là phong độ của anh sau khi trở thành kỳ vương. Theo quy định,kỳ thủ khi được phong cấp Đại sư,nếu Elo thấp hơn 2.450,sẽ được tăng lên 2.450. Còn Đặc cấp đại sư có Elo thấp hơn 2.550 sẽ được nâng lên 2.550. Khuếch sau khi vô địch quốc gia,được phong Đặc cấp đại sư,nâng Elo lên 2.550.

Có điều,Elo của anh giảm dần kể từ đó,xuống mức 2.531 như hiện tại. Anh cũng không thi đấu thường xuyên,phần nào giúp Elo không tụt quá sâu.

Cuộc tranh luận giữa hai phe đã đến hồi kết hôm 12/1,khi Vương Khuếch nằm trong nhóm 41 kỳ thủ bị xử phạt vì mua bán độ. Anh bị cấm thi đấu 7 năm 6 tháng,tước bỏ danh hiệu Đặc cấp đại sư. Hai kỳ thủ thua anh ở bán kết và chung kết toàn quốc 2020,Duy Đồng và Hâm Hâm bị cấm thi đấu trọn đời.

Giới chức Trung Quốc không công bố cụ thể họ xử lý các kỳ thủ mua bán độ ở giải nào,chỉ nói rằng đó là những đấu trường cấp quốc gia. Giải đấu năm 2020 là lần duy nhất Vương Khuếch tiến được tới vòng knock-out,vì thế có khả năng cao anh đã mua độ tại giải này.

Xuân Bình